«Όταν κάποτε φύγω από τούτο το φως
θα ελιχθώ προς τα πάνω
όπως ένα ρυακάκι πού μουρμουρίζει.
Κι αν τυχόν κάπου ανάμεσα
στους γαλάζιους διαδρόμους
συναντήσω αγγέλους,
θα τους μιλήσω ελληνικά,
επειδή δεν ξέρουνε γλώσσες.
Μιλάνεμεταξύ τους με μουσική.»
Κατέχει μια από τις κορυφαίες θέσεις στη σύγχρονη Ελληνική ποίηση. Ο Νικηφόρος Βρεττάκος, γράφει ο Μιχαήλ Περάνθης, είναι "Ποιητής της ελεύθερης φαντασίας, αφήνεται σε λυρικές ονειροπολήσεις, άλλοτε στους κανόνες της μετρικής και, συχνότερα, σε ρυθμική διαδοχή στίχων. Ιδιοσυγκρασία ευαίσθητη, φύση συναισθηματική και γνησίως λυρική, τυλίγει τα γραφτά του με μια διάχυση τρυφερότητας, δίνοντάς τους το άπλωμα, το γύρισμα και την ελαστικότητα της φαντασίας του".
Γεννήθηκε τη πρωτοχρονιά του 1912 στις Κροκεές Λακωνίας, στο σπίτι της θείας του Αρχόντως και πέθανε το 1991 στη Πλούμιτσα Λακωνίας. Η μητέρα του Ευγενία είχε μεταφερθεί στις Κροκεές από το διπλανό μικρό αγροτικό οικισμό, Πλούμιτσα, για να γεννήσει το πρώτο της παιδί. Ο μικρός Νικηφόρος μεγάλωσε στις Κροκεές όπου και τελείωσε το δημοτικό σχολειό. Έμενε στο σπίτι του αδερφού της μητέρας του, του Νίκου Παντελεάκη που δεν είχε παιδιά. Σαν τελείωσε το δημοτικό πήγε στο γυμνάσιο στο Γύθειο, πάντα με τη βοήθεια του θείου του Νίκου αλλά και άλλων θείων του, μιας και ο πατέρας του ήταν πάμφτωχος. Μετά το γυμνάσιο έφυγε για την Αθήνα και σπάνια πλέον πήγαινε στο χωριό, κι όταν πήγαινε το έκανε για να δει τη μητέρα του την οποία υπεραγαπούσε.
Ακολούθησαν χρόνια πικρά και δύσκολα. Ο πατέρας του πέθανε και η μητέρα του άφησε την Πλούμιτσα και εγκαταστάθηκε μόνιμα στις Κροκεές μαζί με τα αδέρφια του, Σοφία και Μιχάλη. Ο Νικηφόρος Βρεττάκος παντρεύτηκε το 1934 την Πίτσα Αποστολίδου με την οποία είχαν δύο παιδιά, τον Κώστα και την Τζένη. Πολέμησε στην Αλβανία το 1940-41 και το 1942 έλαβε μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Ο Λάκωνας ποιητής, κατά τη διάρκεια της χουντικής διδακτορίας, το 1967 αυτοεξορίστηκε. Όταν, με τη μεταπολίτευση, ξαναγύρισε από την ξενιτιά, θαρρείς και ανακάλυψε τη γενέθλια του γη, εγκαταστάθηκε σχεδόν μόνιμα στις Κροκεές. Στις αρχές του 1980 έφτιαξε ένα μικρό σπιτάκι δίπλα στα χαλάσματα της Πλούμιτσας όπου και έγραψε πολλά από τα έργα του αγναντεύοντας το φίλο του τον Ταΰγετο. Στις μεταγενέστερες συλλογές του, εμφανής είναι μια επιστροφή στη φύση και στη γενέθλια γη που του ανοίγει δρόμους επαφής με τη δημοτική παράδοση. Έγραψε μια μεγάλη συλλογή ποιημάτων καθώς και το ορατόριο «Λειτουργία κάτω από την Ακρόπολη», μια προσφορά στον Ελληνισμό της διασποράς.
Γεννήθηκε τη πρωτοχρονιά του 1912 στις Κροκεές Λακωνίας, στο σπίτι της θείας του Αρχόντως και πέθανε το 1991 στη Πλούμιτσα Λακωνίας. Η μητέρα του Ευγενία είχε μεταφερθεί στις Κροκεές από το διπλανό μικρό αγροτικό οικισμό, Πλούμιτσα, για να γεννήσει το πρώτο της παιδί. Ο μικρός Νικηφόρος μεγάλωσε στις Κροκεές όπου και τελείωσε το δημοτικό σχολειό. Έμενε στο σπίτι του αδερφού της μητέρας του, του Νίκου Παντελεάκη που δεν είχε παιδιά. Σαν τελείωσε το δημοτικό πήγε στο γυμνάσιο στο Γύθειο, πάντα με τη βοήθεια του θείου του Νίκου αλλά και άλλων θείων του, μιας και ο πατέρας του ήταν πάμφτωχος. Μετά το γυμνάσιο έφυγε για την Αθήνα και σπάνια πλέον πήγαινε στο χωριό, κι όταν πήγαινε το έκανε για να δει τη μητέρα του την οποία υπεραγαπούσε.
Ακολούθησαν χρόνια πικρά και δύσκολα. Ο πατέρας του πέθανε και η μητέρα του άφησε την Πλούμιτσα και εγκαταστάθηκε μόνιμα στις Κροκεές μαζί με τα αδέρφια του, Σοφία και Μιχάλη. Ο Νικηφόρος Βρεττάκος παντρεύτηκε το 1934 την Πίτσα Αποστολίδου με την οποία είχαν δύο παιδιά, τον Κώστα και την Τζένη. Πολέμησε στην Αλβανία το 1940-41 και το 1942 έλαβε μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Ο Λάκωνας ποιητής, κατά τη διάρκεια της χουντικής διδακτορίας, το 1967 αυτοεξορίστηκε. Όταν, με τη μεταπολίτευση, ξαναγύρισε από την ξενιτιά, θαρρείς και ανακάλυψε τη γενέθλια του γη, εγκαταστάθηκε σχεδόν μόνιμα στις Κροκεές. Στις αρχές του 1980 έφτιαξε ένα μικρό σπιτάκι δίπλα στα χαλάσματα της Πλούμιτσας όπου και έγραψε πολλά από τα έργα του αγναντεύοντας το φίλο του τον Ταΰγετο. Στις μεταγενέστερες συλλογές του, εμφανής είναι μια επιστροφή στη φύση και στη γενέθλια γη που του ανοίγει δρόμους επαφής με τη δημοτική παράδοση. Έγραψε μια μεγάλη συλλογή ποιημάτων καθώς και το ορατόριο «Λειτουργία κάτω από την Ακρόπολη», μια προσφορά στον Ελληνισμό της διασποράς.
Έργα του: Το μεσουράνημα της φωτιάς (1940), Ο Ταΰγετος και η σιωπή (1949), Τα θολά ποτάμια (1950), Πλούμιτσα (1951), Προμηθέας (1979) κ.ά.
Ο Νικηφόρος Βρεττάκος τιμήθηκε με πολλά Ελληνικά και ξένα βραβεία, ενώ προτάθηκε ως υποψήφιος για το βραβείο Νόμπελ στην ποίηση. Την Κυριακή 4 του Αυγούστου 1991, το πρωί, ο ποιητής του Έθνους άφησε την τελευταία του πνοή στην αγαπημένη του Πλούμιτσα.
Ο Νικηφόρος Βρεττάκος τιμήθηκε με πολλά Ελληνικά και ξένα βραβεία, ενώ προτάθηκε ως υποψήφιος για το βραβείο Νόμπελ στην ποίηση. Την Κυριακή 4 του Αυγούστου 1991, το πρωί, ο ποιητής του Έθνους άφησε την τελευταία του πνοή στην αγαπημένη του Πλούμιτσα.
Ο Ποιητής της ελεύθερης φαντασίας
Προεχτείνομαι σήμερα
Ξεπερνάω τα όρια
Περνώ σε μι' ανάληψη .γίνομαι μια ροή μουσικής
από σύμπαν σε σύμπαν
(Ενώπιος Ενωπίω, Β', 384)
Η ποίηση του Νικηφόρου Βρεττάκου προσπαθεί να ωραϊσει τον κόσμο, ν' απαλύνει τον ανθρώπινο πόνο, να εξάρει τις έννοιες της αγάπης, της ειρήνης, της κοινωνικής δικαιοσύνης. Έχοντας περάσει μια ζωή με πολλές αντιξοότητες από τα παιδικά του χρόνια στο Γύθειο, έχοντας πικραθεί από φίλους και εχθρούς αργότερα στην Αθήνα, μεταστρέφει την πίκρα σε αγάπη την οποία ανάγει σε ύψιστη δύναμη, που γίνεται το απαραίτητο στοιχείο της ύπαρξης του ανθρώπου.
(Ενώπιος Ενωπίω, Β', 384)
Η ποίηση του Νικηφόρου Βρεττάκου προσπαθεί να ωραϊσει τον κόσμο, ν' απαλύνει τον ανθρώπινο πόνο, να εξάρει τις έννοιες της αγάπης, της ειρήνης, της κοινωνικής δικαιοσύνης. Έχοντας περάσει μια ζωή με πολλές αντιξοότητες από τα παιδικά του χρόνια στο Γύθειο, έχοντας πικραθεί από φίλους και εχθρούς αργότερα στην Αθήνα, μεταστρέφει την πίκρα σε αγάπη την οποία ανάγει σε ύψιστη δύναμη, που γίνεται το απαραίτητο στοιχείο της ύπαρξης του ανθρώπου.
«Αγαπώ! Άρα υπάρχω» θα αναφωνήσει στο Μεσουράνημα της Φωτιάς (Α', 111).
Με την έννοια της αγάπης συνάπτεται άρρηκτα η έννοια του ήλιου - φωτός και της ποίησης. Αυτές οι έννοιες που εμφανίζονται και μέσα από πολλαπλά σύμβολα αποτελούν τις σταθερές της ποίησης του Ν. Βρεττάκου.Τις αξίες αυτές επισημαίνει και σε πεζά του κείμενα. Αποκαλυπτικές είναι οι επισημάνσεις του στις ημερολογιακές σημειώσεις που κράταγε το 1962 όταν εργαζόταν στον Πειραιά, ως γραμματέας, στον Οικοδομικό Συνεταιρισμό Εκτελωνιστών και που εκδόθηκαν με περισσή στοργή και επιμέλεια από το γιο του Κώστα Βρεττάκο το Δεκέμβριο του 1991. Και σ αυτές τις προσωπικές σημειώσεις επιβεβαιώνεται η εμμονή του στην αξία των παραπάνω εννοιών: Φως: η κορυφαία του χορού των λέξεων της ψυχής μου που ζητούσε να συνδεθεί με τις άλλες λέξεις Είχε μια πόρτα να σωθεί ο άνθρωπος. Την Αγάπη. Αυτή την Ωραία Πύλη.
Η ποίηση του Ν. Βρεττάκου μπορεί να διαιρεθεί σε τέσσερις περιόδους:
Η πρώτη (1929-1938) κυριαρχείται από ένα κλίμα μελαγχολίας και απαισιοδοξίας. Τόσο τα προσωπικά του βιώματα (σκληρά και μοναχικά παιδικά και νεανικά χρόνια), όσο και γενικότερο κλίμα πεσιμισμού της νεοελληνικής συμβολικής ποίησης συμβάλλουν σ' αυτό. Ο ποιητής συγκρούεται με τη φύση και την κοινωνία και αισθάνεται την περιθωριοποίησή του.
Έρχεται η νύχτα ατελείωτα,
Έρχεται η νύχτα ατελείωτα,
στα σύμπαντα οι κόσμοι κυλούν δεμένοι,
γύρω μου τα λουλούδια μαδούν.
(Κάτω από σκιές και φώτα, Τύποις Τέχνη 1929)
Όμως προσπαθεί να ξεφύγει από το περιβάλλον της φθοράς και της απόγνωσης με την καταφυγή στη φύση, στον ουράνιο χώρο και το απώτερο παρελθόν, στα παιδικά χρόνια.
Η δεύτερη ποιητική του περίοδος (1939-1950) χαρακτηρίζεται από αισιοδοξία και αγωνιστικότητα. Κυριαρχούν η συμφιλίωση με το θάνατο, το φως και τον ήλιο. Επίσης έχουμε, όπως και στην α' περίοδο, καταφυγή στο χώρο και στο χρόνο της παιδικής ηλικίας. Σ αυτά τα χρόνια που συμπίπτουν με σημαντικότατα ιστορικοκοινωνικά γεγονότα (Β' Παγκόσμιος πόλεμος, εποποιία του αλβανικού μετώπου, τριπλή ξενική κατοχή, εθνική αντίσταση, τραγωδία του εμφυλίου) η ποίησή του έχει δύο κατευθύνσεις. Η μία συνδέεται άμεσα με τους απελευθερωτικούς αγώνες του ελληνικού λαού. Ο ποιητής εκφράζει το θαυμασμό του για την αγωνιστικότητα των Ελλήνων για κατάκτηση της εθνικής ανεξαρτησίας. Η εθνική αντίσταση, στην οποία πήρα μέρος ο ίδιος, θεωρείται από τον ποιητή συνέχεια των αγώνων του 1821. Τα ποιήματά του "Ηρωική Συμφωνία" (1944), "33 ημέρες" (1945), "Λόγος ενός ληστή στη διάσκεψη του Πότσδαμ" (1945), "Τα Θολά Ποτάμια" (1950), αποτελούν μια μαρτυρία των δραματικών γεγονότων της εποχής. Ιδιαίτερα συγκινείται ο ποιητής από την αυτοθυσία των νέων αγωνιστών.
Άναψες κάτω από το σακάκι σου
Όμως προσπαθεί να ξεφύγει από το περιβάλλον της φθοράς και της απόγνωσης με την καταφυγή στη φύση, στον ουράνιο χώρο και το απώτερο παρελθόν, στα παιδικά χρόνια.
Η δεύτερη ποιητική του περίοδος (1939-1950) χαρακτηρίζεται από αισιοδοξία και αγωνιστικότητα. Κυριαρχούν η συμφιλίωση με το θάνατο, το φως και τον ήλιο. Επίσης έχουμε, όπως και στην α' περίοδο, καταφυγή στο χώρο και στο χρόνο της παιδικής ηλικίας. Σ αυτά τα χρόνια που συμπίπτουν με σημαντικότατα ιστορικοκοινωνικά γεγονότα (Β' Παγκόσμιος πόλεμος, εποποιία του αλβανικού μετώπου, τριπλή ξενική κατοχή, εθνική αντίσταση, τραγωδία του εμφυλίου) η ποίησή του έχει δύο κατευθύνσεις. Η μία συνδέεται άμεσα με τους απελευθερωτικούς αγώνες του ελληνικού λαού. Ο ποιητής εκφράζει το θαυμασμό του για την αγωνιστικότητα των Ελλήνων για κατάκτηση της εθνικής ανεξαρτησίας. Η εθνική αντίσταση, στην οποία πήρα μέρος ο ίδιος, θεωρείται από τον ποιητή συνέχεια των αγώνων του 1821. Τα ποιήματά του "Ηρωική Συμφωνία" (1944), "33 ημέρες" (1945), "Λόγος ενός ληστή στη διάσκεψη του Πότσδαμ" (1945), "Τα Θολά Ποτάμια" (1950), αποτελούν μια μαρτυρία των δραματικών γεγονότων της εποχής. Ιδιαίτερα συγκινείται ο ποιητής από την αυτοθυσία των νέων αγωνιστών.
Άναψες κάτω από το σακάκι σου
το πρώτο κλεφτοφάναρο
Καρδιά των καρδιών!
Σκέφτηκες τον ήλιο και προχώρησες
Ανέβηκες στο πεζοδρόμιο
κι έπαιξες τον άνθρωπο!
(Παραμυθένια Πολιτεία, Α' 142)
Ο άνθρωπος με την αγωνιστικότητά του γίνεται ισότιμος με τον Θεό.
Ο άνθρωπος με την αγωνιστικότητά του γίνεται ισότιμος με τον Θεό.
Στις "33 ημέρες", - ποίημα που αποτελεί ύμνο στους αριστερούς φοιτητές -, παραλληλίζει τους αγώνες του λαού με το μαρτύριο του Χριστού.
Στα Θολά Ποτάμια αποτυπώνει τις φρικαλεότητες του πολέμου.
Έβρεχε η θλίψη σα νερό
Έβρεχε η θλίψη σα νερό
μέσα στις πολιτείες!
Έβρεχε απελπισία
και ψήλωνε η λάσπη πάνω στης γης!
Και τα ποτάμια πλάταιναν! Και τα ποτάμια μάλωναν
(Τα Θολά Ποτάμια, Α , 192)
Μέσα απ' αυτά τα ποιήματά του ο Βρεττάκος καταξιώνει τον άνθρωπο και το συλλογικό του αγώνα.Στην ίδια περίοδο απογοητεύεται ιδεολογικά τα ιδανικά του συντρίβονται. Στο αδιέξοδο αυτό βρίσκεις λύσεις πάλι με την καταφυγή στο παρελθόν, στα παιδικά χρόνια και την πατρική γη. Ο Ταϋγετος και η Πλομίτσα, ιδιαίτερη πατρίδα του ποιητή, όπου πέρασε τα παιδικά του χρόνια είναι ο παράδεισός του. Η φύση της πατρικής γης τον γεμίζει αισιοδοξία.
Μέσα απ' αυτά τα ποιήματά του ο Βρεττάκος καταξιώνει τον άνθρωπο και το συλλογικό του αγώνα.Στην ίδια περίοδο απογοητεύεται ιδεολογικά τα ιδανικά του συντρίβονται. Στο αδιέξοδο αυτό βρίσκεις λύσεις πάλι με την καταφυγή στο παρελθόν, στα παιδικά χρόνια και την πατρική γη. Ο Ταϋγετος και η Πλομίτσα, ιδιαίτερη πατρίδα του ποιητή, όπου πέρασε τα παιδικά του χρόνια είναι ο παράδεισός του. Η φύση της πατρικής γης τον γεμίζει αισιοδοξία.
Ο Ταϋγετος μετατρέπεται συμβολικά σε οδηγητή του ποιητή.
Έτσι μου στάθηκε ο Ταϋγετος:
Έτσι μου στάθηκε ο Ταϋγετος:
όπως ο κόρφος της μητέρας μου
Να σχηματίσει μέσα στη ζωή μου δώδεκα κορφές
Για ν' ανεβώ με μοναδικό μου όνειρο τον ήλιο!
Όσο να γεννηθούνε
Τα δύο παιδιά του Θεού μέσα μου:
Η ποίηση και η αγάπη!
(Ο Ταϋγετος και η Σιωπή, Α', 181)
Ο Ταϋγετος, λοιπόν, χώρος αγνότητας και καθαρότητας αποτελεί και χώρο αποκάλυψης της τέχνης και της ομορφιάς. Όχι όμως μόνο ο Ταϋγετος αλλά και η φύση και το σύμπαν αποτελεί πηγή αγνότητητας και ομορφιάς. Στις συλλογές "Το βιβλίο της Μαργαρίτας" (1948) και "Ο Ταϋγετος και η Σιωπή" (1949) ο ποιήτης διατυπώνει την πίστη του στις ιδέες της αγάπης, της αγνότητας, του φώτος.Η Μαργαρίτα πρόσωπο φανταστικό είναι σύμβολο ομορφιάς, αθωότητας, ερωτισμού. Σχετίζεται με τη φύση το φώς και τον ήλιο. Το σύμβολο της Μαργαρίτας πρωτοσυναντούμε στη συλλογή Μαργαρίτα - Εικόνες από το ηλιοβασίλεμα (1939). Μετά από επεξεργασία δέκα χρονών τη συναντάμε στο βιβλίο της Μαργαρίτας, όπου το γυναικείο αυτό σύμβολο γίνεται φως και μέσω αυτού εκπέμπει την ομορφιά και την αγάπη της σ' όλο τον κόσμο.
[ Η Μαργαρίτα] έγινε αγάπη!
Ο Ταϋγετος, λοιπόν, χώρος αγνότητας και καθαρότητας αποτελεί και χώρο αποκάλυψης της τέχνης και της ομορφιάς. Όχι όμως μόνο ο Ταϋγετος αλλά και η φύση και το σύμπαν αποτελεί πηγή αγνότητητας και ομορφιάς. Στις συλλογές "Το βιβλίο της Μαργαρίτας" (1948) και "Ο Ταϋγετος και η Σιωπή" (1949) ο ποιήτης διατυπώνει την πίστη του στις ιδέες της αγάπης, της αγνότητας, του φώτος.Η Μαργαρίτα πρόσωπο φανταστικό είναι σύμβολο ομορφιάς, αθωότητας, ερωτισμού. Σχετίζεται με τη φύση το φώς και τον ήλιο. Το σύμβολο της Μαργαρίτας πρωτοσυναντούμε στη συλλογή Μαργαρίτα - Εικόνες από το ηλιοβασίλεμα (1939). Μετά από επεξεργασία δέκα χρονών τη συναντάμε στο βιβλίο της Μαργαρίτας, όπου το γυναικείο αυτό σύμβολο γίνεται φως και μέσω αυτού εκπέμπει την ομορφιά και την αγάπη της σ' όλο τον κόσμο.
[ Η Μαργαρίτα] έγινε αγάπη!
Κ' έγινε βροχή!
Κ' εγινέ αστέρι και ήλιος
( Το βιβλίο της Μαργαρίτας, Α' , 154)
.....η Μαργαρίτα έγινε άγάπη και γυρνά στο σύμπαν. Βρέχει, φέγγει, κι αδειάζει χαμηλώνοντας στ άνθη, με την ποδιά της, γύρη απ' την Ακατοίκητη Χώρα.( Το βιβλίο της Μαργαρίτας, Α' ,161-162)
Οι έννοιες φώς,φύση, αγάπη, αγνότητα θα απασχολήσουν τον Βρεττάκο και τις συλλογές της τρίτης ποιητικής του περιόδου (1961-1974) και μάλιστα αναδεικνύονται περισσότερο καθώς αντιπαρατίθενται στις αντίθετές τους φως-σκοτάδι , αγάπη-μίσος καταστροφικό. Στις αξίες αυτές ερχονται να προστεθούν και οι εννοιες της γνώσης και της επιστήμης που συνεπικουρούν άλλοτε τις θετικές αξίες: φως-αγάπη, άλλοτε τις αρνητικές:σκοτάδι καταστροφή. Τα χαρακτηριστικά ποιήματα αυτής της περιόδου είναι :"Η μητέρα μου στην εκκλησία" και "Στον Ρόμπερτ Οπενχάιμερ". Στη συλλογή όμως "Το βάθος του κόσμου" ((1961) αναπτύσει τις βασικές έννοιές της ποίησης του καθώς και τις απόψεις του για την ποίηση.Στο ποίημα ¨Η μητέρα μου στην εκκλησία¨ η μητέρα του ποιητή, μέρος της φύσης, αντιπροσωπεύει την απλότητα,την αγνότητα, το συναίσθημα που ταυτίζεται με την έννοια της γνώσης.
Δεν ξέρει η μητέρα μου τι είναι ο ήλιος
.....η Μαργαρίτα έγινε άγάπη και γυρνά στο σύμπαν. Βρέχει, φέγγει, κι αδειάζει χαμηλώνοντας στ άνθη, με την ποδιά της, γύρη απ' την Ακατοίκητη Χώρα.( Το βιβλίο της Μαργαρίτας, Α' ,161-162)
Οι έννοιες φώς,φύση, αγάπη, αγνότητα θα απασχολήσουν τον Βρεττάκο και τις συλλογές της τρίτης ποιητικής του περιόδου (1961-1974) και μάλιστα αναδεικνύονται περισσότερο καθώς αντιπαρατίθενται στις αντίθετές τους φως-σκοτάδι , αγάπη-μίσος καταστροφικό. Στις αξίες αυτές ερχονται να προστεθούν και οι εννοιες της γνώσης και της επιστήμης που συνεπικουρούν άλλοτε τις θετικές αξίες: φως-αγάπη, άλλοτε τις αρνητικές:σκοτάδι καταστροφή. Τα χαρακτηριστικά ποιήματα αυτής της περιόδου είναι :"Η μητέρα μου στην εκκλησία" και "Στον Ρόμπερτ Οπενχάιμερ". Στη συλλογή όμως "Το βάθος του κόσμου" ((1961) αναπτύσει τις βασικές έννοιές της ποίησης του καθώς και τις απόψεις του για την ποίηση.Στο ποίημα ¨Η μητέρα μου στην εκκλησία¨ η μητέρα του ποιητή, μέρος της φύσης, αντιπροσωπεύει την απλότητα,την αγνότητα, το συναίσθημα που ταυτίζεται με την έννοια της γνώσης.
Δεν ξέρει η μητέρα μου τι είναι ο ήλιος
Τον φαντάζετσαι αγάπη που ανατέλει στον ουρανό
....Δεν ξέρει ειναί αλήθεια
κι εγώ δεν της έγραψα.
Πως να γράψεικανείς στα πουλιά.
Ν' γράψει στ' αγριόδεντρα.
(Η μητέρα μου στην εκκλησία, Α' ,301)
Η γνώση του ποιητή γιού είναι ένα μυστήριο για τη μητέρα. Ο γιός όμως δεν αρκείται στη γνώση που τον κάνει να αισθανθεί την τραγικότητα του κόσμου, αλλά καταφεύγει στην αγάπη που ενσαρκώνεται στο χωροχρονικό παρελθόν.Ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ εκπροσωπώντας την ψυχρή γνώση, την ανάλγητη επιστήμη που αδιαφορεί για τον άνθρωπο είναι ο αντίποδας του μητρικού συμβόλου. Στο πρόσωπο του Οπενχάιμερ ο Βρεττάκος καταδικάζει την επιστήμη που οδηγέι στην καταστροφή.του ανθρώπου.
Πώς σας διέφυγε, φίλε Οπενχάιμερ- ένα σύνολο από μικρά και μεγάλαθαύματα - ο άνθρωπος(Στον Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, , 229)
Η γνώση του ποιητή ενσωματωμένη στην αγάπη εντελώς διάφορη από την αντιανθρώπινα επιστημονικήσυμβάλει στη εξάπλωση του φωτός.
Το φώς περιμένει το χέρι μας.
Η γνώση του ποιητή γιού είναι ένα μυστήριο για τη μητέρα. Ο γιός όμως δεν αρκείται στη γνώση που τον κάνει να αισθανθεί την τραγικότητα του κόσμου, αλλά καταφεύγει στην αγάπη που ενσαρκώνεται στο χωροχρονικό παρελθόν.Ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ εκπροσωπώντας την ψυχρή γνώση, την ανάλγητη επιστήμη που αδιαφορεί για τον άνθρωπο είναι ο αντίποδας του μητρικού συμβόλου. Στο πρόσωπο του Οπενχάιμερ ο Βρεττάκος καταδικάζει την επιστήμη που οδηγέι στην καταστροφή.του ανθρώπου.
Πώς σας διέφυγε, φίλε Οπενχάιμερ- ένα σύνολο από μικρά και μεγάλαθαύματα - ο άνθρωπος(Στον Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, , 229)
Η γνώση του ποιητή ενσωματωμένη στην αγάπη εντελώς διάφορη από την αντιανθρώπινα επιστημονικήσυμβάλει στη εξάπλωση του φωτός.
Το φώς περιμένει το χέρι μας.
Το σκότος το λάθος μας.[...........]
Δεν γνωρίσατε τη φωνή της αγάπης,
Κ' έτσι γίνατε θάνατος!
Κ έτσι γίνατε τρόμος!
(Στον Ρόμπερτ Οπενχάιμερ,231)
Στην ομορφία και στο φως, στον άνθρωπο και στο σύμπαν καθώς και στη ποίηση αναφέρονται και τα 271 ποιήματα που κατανέμοντι σε 11 ενότητεςαποτελούν "Το Βάθος του Κόσμου" (1961). Και στη συλλογή αυτή ο ήλιος και η αγάπη κυριαρχούν. Η αγάπη γίνεται δυνατή που συμβάλει στη επίλυση των προβλημάτων του ανθρώπου.Ο ποιητής θεωρώντας πως η αγάπη υπερέχει απέναντι στη γνώση θα πει "Μόνον η αγάπη είναι σοφή" (Το Βάθος του Κόσμου, Β' 258).
Η ειρήνη είναι απότοκος της αγάπης που ταυτίζεται με τον ήλιο.Ειρήνη είναι όταν τ'ανθρώπου η ψυχήγίνεται έξω στο σύμπαν ήλιος' κι ο ήλιοςψυχή μες στον άνθρωπο(Το Βάθος του Κόσμου, Β' 263)
Ο ποιητής οργανώνει το ανθρώπινο σύμπαν σφαιρικά όπως το ηλιακό σύστημα. Όλα τα όντα έχουν ένα απέραντο βάθος." Ο κόσμος έχει το βάθος του ανθρώπου και ο άνθρωπος το βάθος του κόσμου" (Το Βάθος του Κόσμου,Β' 220). Στην ίδια ποιητική περίοδο ανήκουν και τα ποιήματα που αναφέρονται στο ταραγμένο κλίμα της δικτατορίας και που γράφτηκαν στους τόπους αυτοεξορίας του ποιητή, Ελβετία και Σικελία. Ποίηση γεμάτη πίκρα και απογοήτευση, απουσία ήλιου, μοναξία, νοσταλγία για το παρελθόν.
Κ' η Ελλάδατώρα σαν ένα μακρινό φεγγάρι από κιμώλία,φέγγει, αμυδρά, στης μνήμης το διάστημα.(Εσωτερική περιπέτεια, Β',311)
Η τέταρτη και τελευταία ποιητική περίοδος (1975-1990) χαρακτηρίζεται από αισιοδοξία..Τόσο στην πρώτη ποιητική συλλογή "Το ποτάμι Μπυές" όσο και στο συνθετικό ποιητικό έργο "Προμηθέας" ή "Το παιχνίδι μιας μέρας" προβάλει ο Βρεττάκος το διαρκή αγώνα του ανθρώπου για μια πορεία προς τον ήλιο, για μια ανθρωπινότερη ζωή. Η θέση του ποιητή είναι για μια ανθρωπινότερη ζωή. Η θέση του ποιητή είναι η διαρκής εγρήγορση, η διαρκής επανάσταση.
....Κ ενώ ρέουμε ,ρέουμε, ρέουμε προς τη θάλασσα, κάθεδευτερόλεπτο, Μπυές, ξεκινάμε από την αρχή,τραβώντας για τα χωρικά ύδατατου ήλιου..............(Το ποτάμι Μπυές και το εφτά ελεγεία, Β' 420).
Στα ποιήματα της περιόδου αυτής το κοινωνικό στοιχείο είναι εμφανέστατο. Στον Προμηθέα ο ομώνυμος ήρωας προσπαθεί να καταλύσει το κράτος της βίας και του μίσους με το επαναστατικό πνεύμα για να εγκαταστήσει το κράτοςτης γνώσης και της αγάπης για το καλό του ανθρώπου. Οι ίδιες ιδέες αγωνιστηκότητας και εγκαρτέρησης, αλλά και κοινωνικής δικαιοσύνης κυριαρχούν και στη "Λειτουργία κάτω απ' την Ακρόπολη".
Απολιόρκητη όταν πολιορκείσαι και όταν συλλαμβαίνεσαι ασύλληπτη· κι όταν κουστωδίες σε πάνε και σε φέρνουνε στα πραιτώρια·κι όταν δένεσαι πάνω σε πασσάλους και μαστιγώνεσαι· κι όταν δένεσαι πίσω από άλογα κι άρματα και σέρνεσαι βάφοντας κόκκινητην οδό προς τον Άδη... Κι όταν ενταφιάζεσαι, δεν μένεις εκεί, παρά μόνο για μια ή για δύο, το πολύ για τέσσερις νύχτες· οπότε "όρθρου βαθεός" γιομίζεις το φως με πίδακες της Ανάστασης!
( Λειτουργία κάτω από την Ακρόπλολη, 4η έκδ. Αθ. 1988, σ.11)
Στη σύνθεση αυτή ανευρίσκουμε τις έννοιες της αγάπης και του ήλιου.
Πληρώθηκάν σοφίας ακοή και σοφίας το βλέμμα μου.Έτσι που όταν έλεγα "Ήλιος " ή "φως" ή "Θεός¨" να ξέρω τι λέω.( Λειτουργία κάτω από την Ακρόπλολη, 4η έκδ. Αθ. 1988, σ.44)
Στις τελευταίες του συλλογές Χορωδία (1988), Φιλοσοφία των λουλουδιών (1988) και Συνάντηση με τη Θάλασσα (1991) ο ποιήτης επιχειρεί με φιλοσοφικότερη διάθεση και σύνθετο περιεκτικό ποιητικό λόγο να ανασυνθέσει όλες τις αξίες που τον απασχόλησαν στο έργο του και στη ζωή του. Ο κόσμος της αγάπης του φωτός , του ήλιου, ο κόσμος της φύσης προβάλλονται ως ο χώρος της ηθικής και κοινωνικής ολοκλήρωσης του ανθρώπου.
Άπλωνα, θάλασσα, τα χέρια παντούζητώντας απ' όλα βοήθεια και αγάπη.Όλα μου έδωσαν. Κι' εκτός από τον ομιλούντα σου φλοίσβο και τον ρυακίζουντα ουρανό, η ψυχή μουπήρε απ' όλα θησαύρισεπράγματα . Κι έγινε ομοίωση,σώμα μικρό του παντός. Η φωνή του φωνή μου, φως μου το φως του.Η ψυχή μου , ο κόσμος που γίνεται λόγος. Η ψυχή μου , ο λόγοςπου γίνεται κόσμος.(Συνάντηση με τη Θάλασσα ,Αθ. 1991, σ.21)
Ο Ν. Βρεττάκος ο πνευματικός αυτός "μεταλλωρύχος" κατάφερε με μια ποίηση μεστή νοημάτων, αλλά και έντονου συναισθηματισμού ,δημιουργικής φαντασίας επεξεργασμένης τέχνης και μουσικότητας ν'ανασύρει μέσα από τη σκοτεινή στοά το φως και την αγάπη και να τη διαδόση στον κόσμο. "Ο ρόλος μου είναι ρόλος μεταλλωρύχου. Ναι αισθάνομαι να είμαι κάτι σαν είδος μεταλλωρύχου.Κι εποχή μας εχει γίνει κάτι σαν είδος στοάς σκοτεινής, φορτωμένης , επικίνδυνης. Ευχαριστώ τη μοίρα που μούδωσε αυτή τη ψυχή, αυτή τη μικρή σκαπάνη και υπάρχω χάρις σ'αυτή".Ο Νικηφόρος Βρεττάκος με την ακάλυπτη από το χρόνο ποίηση του θα υπάρχει πάντα ανάμεσα μας.Το έργο του θα αποτελέσει ένα ανεξάντλητο ορυχείο ευαισθησίας και ανθρωπιάς για όλους όσοι προσπάθούν να αντισταθούν στη φθορά της εποχής μας.
Κι όταν εγώ δεν θάχω σώμα
Στην ομορφία και στο φως, στον άνθρωπο και στο σύμπαν καθώς και στη ποίηση αναφέρονται και τα 271 ποιήματα που κατανέμοντι σε 11 ενότητεςαποτελούν "Το Βάθος του Κόσμου" (1961). Και στη συλλογή αυτή ο ήλιος και η αγάπη κυριαρχούν. Η αγάπη γίνεται δυνατή που συμβάλει στη επίλυση των προβλημάτων του ανθρώπου.Ο ποιητής θεωρώντας πως η αγάπη υπερέχει απέναντι στη γνώση θα πει "Μόνον η αγάπη είναι σοφή" (Το Βάθος του Κόσμου, Β' 258).
Η ειρήνη είναι απότοκος της αγάπης που ταυτίζεται με τον ήλιο.Ειρήνη είναι όταν τ'ανθρώπου η ψυχήγίνεται έξω στο σύμπαν ήλιος' κι ο ήλιοςψυχή μες στον άνθρωπο(Το Βάθος του Κόσμου, Β' 263)
Ο ποιητής οργανώνει το ανθρώπινο σύμπαν σφαιρικά όπως το ηλιακό σύστημα. Όλα τα όντα έχουν ένα απέραντο βάθος." Ο κόσμος έχει το βάθος του ανθρώπου και ο άνθρωπος το βάθος του κόσμου" (Το Βάθος του Κόσμου,Β' 220). Στην ίδια ποιητική περίοδο ανήκουν και τα ποιήματα που αναφέρονται στο ταραγμένο κλίμα της δικτατορίας και που γράφτηκαν στους τόπους αυτοεξορίας του ποιητή, Ελβετία και Σικελία. Ποίηση γεμάτη πίκρα και απογοήτευση, απουσία ήλιου, μοναξία, νοσταλγία για το παρελθόν.
Κ' η Ελλάδατώρα σαν ένα μακρινό φεγγάρι από κιμώλία,φέγγει, αμυδρά, στης μνήμης το διάστημα.(Εσωτερική περιπέτεια, Β',311)
Η τέταρτη και τελευταία ποιητική περίοδος (1975-1990) χαρακτηρίζεται από αισιοδοξία..Τόσο στην πρώτη ποιητική συλλογή "Το ποτάμι Μπυές" όσο και στο συνθετικό ποιητικό έργο "Προμηθέας" ή "Το παιχνίδι μιας μέρας" προβάλει ο Βρεττάκος το διαρκή αγώνα του ανθρώπου για μια πορεία προς τον ήλιο, για μια ανθρωπινότερη ζωή. Η θέση του ποιητή είναι για μια ανθρωπινότερη ζωή. Η θέση του ποιητή είναι η διαρκής εγρήγορση, η διαρκής επανάσταση.
....Κ ενώ ρέουμε ,ρέουμε, ρέουμε προς τη θάλασσα, κάθεδευτερόλεπτο, Μπυές, ξεκινάμε από την αρχή,τραβώντας για τα χωρικά ύδατατου ήλιου..............(Το ποτάμι Μπυές και το εφτά ελεγεία, Β' 420).
Στα ποιήματα της περιόδου αυτής το κοινωνικό στοιχείο είναι εμφανέστατο. Στον Προμηθέα ο ομώνυμος ήρωας προσπαθεί να καταλύσει το κράτος της βίας και του μίσους με το επαναστατικό πνεύμα για να εγκαταστήσει το κράτοςτης γνώσης και της αγάπης για το καλό του ανθρώπου. Οι ίδιες ιδέες αγωνιστηκότητας και εγκαρτέρησης, αλλά και κοινωνικής δικαιοσύνης κυριαρχούν και στη "Λειτουργία κάτω απ' την Ακρόπολη".
Απολιόρκητη όταν πολιορκείσαι και όταν συλλαμβαίνεσαι ασύλληπτη· κι όταν κουστωδίες σε πάνε και σε φέρνουνε στα πραιτώρια·κι όταν δένεσαι πάνω σε πασσάλους και μαστιγώνεσαι· κι όταν δένεσαι πίσω από άλογα κι άρματα και σέρνεσαι βάφοντας κόκκινητην οδό προς τον Άδη... Κι όταν ενταφιάζεσαι, δεν μένεις εκεί, παρά μόνο για μια ή για δύο, το πολύ για τέσσερις νύχτες· οπότε "όρθρου βαθεός" γιομίζεις το φως με πίδακες της Ανάστασης!
( Λειτουργία κάτω από την Ακρόπλολη, 4η έκδ. Αθ. 1988, σ.11)
Στη σύνθεση αυτή ανευρίσκουμε τις έννοιες της αγάπης και του ήλιου.
Πληρώθηκάν σοφίας ακοή και σοφίας το βλέμμα μου.Έτσι που όταν έλεγα "Ήλιος " ή "φως" ή "Θεός¨" να ξέρω τι λέω.( Λειτουργία κάτω από την Ακρόπλολη, 4η έκδ. Αθ. 1988, σ.44)
Στις τελευταίες του συλλογές Χορωδία (1988), Φιλοσοφία των λουλουδιών (1988) και Συνάντηση με τη Θάλασσα (1991) ο ποιήτης επιχειρεί με φιλοσοφικότερη διάθεση και σύνθετο περιεκτικό ποιητικό λόγο να ανασυνθέσει όλες τις αξίες που τον απασχόλησαν στο έργο του και στη ζωή του. Ο κόσμος της αγάπης του φωτός , του ήλιου, ο κόσμος της φύσης προβάλλονται ως ο χώρος της ηθικής και κοινωνικής ολοκλήρωσης του ανθρώπου.
Άπλωνα, θάλασσα, τα χέρια παντούζητώντας απ' όλα βοήθεια και αγάπη.Όλα μου έδωσαν. Κι' εκτός από τον ομιλούντα σου φλοίσβο και τον ρυακίζουντα ουρανό, η ψυχή μουπήρε απ' όλα θησαύρισεπράγματα . Κι έγινε ομοίωση,σώμα μικρό του παντός. Η φωνή του φωνή μου, φως μου το φως του.Η ψυχή μου , ο κόσμος που γίνεται λόγος. Η ψυχή μου , ο λόγοςπου γίνεται κόσμος.(Συνάντηση με τη Θάλασσα ,Αθ. 1991, σ.21)
Ο Ν. Βρεττάκος ο πνευματικός αυτός "μεταλλωρύχος" κατάφερε με μια ποίηση μεστή νοημάτων, αλλά και έντονου συναισθηματισμού ,δημιουργικής φαντασίας επεξεργασμένης τέχνης και μουσικότητας ν'ανασύρει μέσα από τη σκοτεινή στοά το φως και την αγάπη και να τη διαδόση στον κόσμο. "Ο ρόλος μου είναι ρόλος μεταλλωρύχου. Ναι αισθάνομαι να είμαι κάτι σαν είδος μεταλλωρύχου.Κι εποχή μας εχει γίνει κάτι σαν είδος στοάς σκοτεινής, φορτωμένης , επικίνδυνης. Ευχαριστώ τη μοίρα που μούδωσε αυτή τη ψυχή, αυτή τη μικρή σκαπάνη και υπάρχω χάρις σ'αυτή".Ο Νικηφόρος Βρεττάκος με την ακάλυπτη από το χρόνο ποίηση του θα υπάρχει πάντα ανάμεσα μας.Το έργο του θα αποτελέσει ένα ανεξάντλητο ορυχείο ευαισθησίας και ανθρωπιάς για όλους όσοι προσπάθούν να αντισταθούν στη φθορά της εποχής μας.
Κι όταν εγώ δεν θάχω σώμα
να έρχομαι πλέον εδώ,
θα συνεχίζεις εσύ ακόμη,
ακόμη κι ακόμη ν'ακούγεσαι,θάλασσα.
Όμως μπορείνα σε ακούνε και μένα
για κάμποσο ακόμη. Μπορεί
να βρίσκουνε και άλλα πράγματα
άγνωστα που τους είχανδιαφύγει,
μέσα στις λέξεις μου
(Συνάντηση με τη θάλασσαΑθ. 1991,σ.34)
ΠΗΓΗ:ΑΝΤΑ ΚΑΤΣΙΚΗ - ΓΚΙΒΑΛΟΥ
Νικηφόρος Βρεττάκος: Ο «μεταλλωρύχος» Ποιητής
Athens Time
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου